Cora van der Kooij

Ook mensen met een verstandelijke beperking worden ouder. En ook hun leven verandert daardoor. Maar niet per se in negatieve zin. Misschien hebben ze zich nog nooit zo ‘gewoon’ gevoeld, net als andere oude mensen.  Hun vermogen om verliezen te accepteren en zich aan te passen is gedurende hun hele leven al gevormd. Maar deze ouderen hebben nog altijd begeleiders nodig die zich op hen afstemmen, de balans zoeken tussen over- en onderschatten.

Het boek onderbouwt de belevingsgerichte competenties uit het Competentieprofiel Ouderen van de Vereniging voor Gehandicaptenzorg. Het schetst de belevingswereld van de vitale oudere met een verstandelijke beperking.  Wie is hij, wat wil hij, wat doet hij? Hoe is het met zijn broers en zusters, die zelf ook ouder worden? Wat willen en wat kunnen zij nog betekenen? En hoe beleven de ouderen het afscheid door ziekte en overlijden, van anderen, van zichzelf? (145)

Tijdens de bewonerbespreking wisselen de medewerkers hun ervaringen met een bewoner uit. Want ze willen weten of ze het goed doen. Omgaan met mensen die van zorg afhankelijk zijn maakt de medewerkers soms onzeker. Als mensen niet meer goed in staat zijn zelf te vertellen wat ze nodig hebben moeten de medewerkers dat opmaken uit de manier waarop ze zich gedragen. Er zijn mensen die in een eigen wereld leven, en het is niet zo moeilijk om daar dan in mee te gaan. Maar er zijn ook mensen die tegenwicht nodig hebben. Er zijn mensen voor wie het belangrijk is dat ze de touwtjes in handen houden. Sommigen laten zich graag verzorgen terwijl ze meer zelf kunnen dan ze laten zien. Door met elkaar te praten begrijpen de medewerkers steeds meer van een bewoner, de puzzelstukjes vallen in elkaar en de bewoner wordt gekend als de mens die hij was en nog altijd graag wil zijn.
De magie van de bewonersbespreking is een handleiding voor de bewonerbespreking. Medewerkers ervaren deze bewonerbespreking als een leerzame en inspirerende bijeenkomst. Ze luisteren naar elkaar en erkennen elkaars kwaliteiten en mogelijkheden. Samenwerking en waardering worden belangrijke waarden in het team.

In dit boek vindt u zowel de inhoudelijke onderbouwing van belevingsgerichte zorg als ook de methodische instrumenten. De methodiek mondt uit in het zorgleefplan. De methodische instrumenten maken belevingsgerichte zorg praktisch en grijpbaar. Het belangrijkste is de communicatie met elkaar, door zich tijdens ‘bewonerbesprekingen’ te verdiepen in gevoelens, behoeften en de manier waarop de bewoner die met zijn gedrag tot uiting brengt. De vraag is altijd, hoe de doelen van belevingsgerichte zorg, eigenwaarde, geborgenheid en eigen regie kunnen worden bereikt. Het zorgleefplan is de schriftelijke neerslag van deze dynamische en communicatieve methodiek. (92)

Een handleiding voor de coördinatie van belevingsgerichte zorg voor zorgprofessionals in de functie van eerst verantwoordelijke verzorgende/persoonlijk begeleider of gespecialiseerd verzorgende. Voor de familie is het belangrijk dat ze weten bij wie ze met hun vragen moeten zijn. Dat ze worden uitgenodigd mee te denken en te zorgen als ze dat willen. Maar hoe doe je dat met al die onregelmatige diensten? Hoe voorkom je dat een collega zegt: Dat is niet mijn bewoner……. (74)

Dit handboek is in de praktijk ontstaan en beproefd. Het is geschikt voor zowel de somatische als de psychogeriatrische zorg. Het besteedt aandacht aan belevingsgerichte vaardigheden, gekoppeld aan de fasen van het zorgproces, ontvangst, gewenning, wonen en leven en afronding of afscheid. Van de zorgprofessional die de zorg rond een bewoner coördineert dat ze niet alleen de bewoner of cliënt maar ook de familie aandacht geeft. Ze is in de eerste plaats verantwoordelijk voor overleg en samenwerking binnen haar team. Ze waakt over de continuïteit van de multidisciplinaire zorgverlening en spreekt haar collega’s direct daarop aan. (97)

Caroline Dekoninck, zorgmanager in Zorgcentrum De Kanidas te Best, vertelt het verhaal van teun, een oude man die overdag sliep en ‘s nachts liep te zwerven. Het duurde wel even voordat iedereen de leefstijl van Teun had aanvaard. Zij beschrijft het proces van het team dat zich aanpaste; hoe de medewerkers rekening leerden houden met de wensen en gewoontes van Teun. De verzorgenden vertellen uiteindelijk enthousiast over hem; diep in hun hart zijn ze vol bewondering voor zijn authenticiteit en onverzettelijkheid. Caroline vertelt ook over haarrol als leidinggevende. Belevingsgerichte zorg is bedoeld om het bijzondere van iedere bewoner te waarderen en de ruimte te geven, ook als je daarvoor je eigen normen en waarden moet loslaten.
Download de PDF hier.

Het verhaal over twee vrouwen die op zoek zijn. Eva, de eerste vrouw, heeft een lichamelijke en verstandelijke beperking. Ze is volledig hulpbehoevend en dementerend. Met haar gedrag vertelt ze over haar behoefte aan veiligheid en geborgenheid. Marion, de tweede vrouw, is nieuw in de zorg. Ze vindt dat de traditionele zorg niet past bij de belevingswereld van Eva en niet aansluit bij haar eigen visie op zorg. Ze gaat op zoek. In haar zoektocht vindt Marion met behulp van de belevingsgerichte zorg de toegang tot Eva. Eva heeft Marion geleerd belevingsgericht te werken, te denken en te doen. Het belangrijkste wat Eva van Marion eist, is zelfreflectie. Ze houdt haar elke dag opnieuw een spiegel voor. Eva maakt haar ervan bewust hoe belangrijk haar houding is. Standaardregels en afspraken voldoen niet meer. Het maakt namelijk niet uit “wat” ze doet maar vooral “hoe” ze het doet. Onmacht verandert in uitdaging. De overvolle agenda maakt plaats voor geduld. Het is Marion duidelijk geworden wat ze nodig heeft om een vertrouwensrelatie op te kunnen bouwen, ook met andere cliënten.

Een boek met een hoog praktijkgehalte dat duidelijk maakt met welke vragen zorgverleners en zorgprofessionals in hun werk te maken hebben. Het gaat om vragen als: Wat doe ik als ik verzorg, wat gebeurt er als ik contact maak, met de ander, met mezelf? Hoe kan ik weten dat ik het beste doe wat mogelijk is? In hoeverre mag ik mijzelf zijn als ik verzorg? (65)

Gewoon lief zijn beschrijft hoe zorgprofessionals gebruik maken van alle mogelijke belevignsgerichte benaderingswijzen, methoden en vaardigheden. uitgebreid komt ook het implementeren van deze ‘geïntegreerde belevingsgerichte zorgbenadering’ aan de orde. Geïntegreerde belevingsgerichte zorg betekent voor mensen met dementie en hun verzorgers een mogelijkheid elkaar als mens te blijven ontmoeten en om gevoelsmatig met elkaar in contact te blijven.

Steeds meer mensen worden erg oud, vaak met gebreken. Dat maakt dat mensen gedurende langere tijd zorg nodig hebben, terwijl ze graag zelf de regie houden over hun leven. Voor veel mensen is de gedachte afhankelijk te zijn afschrikwekkend. Dement worden betekent daardoor een geweldige levensopgave. Het is moeilijk zich geestelijk en lichamelijk toe te vertrouwen aan anderen die zeggen het beste met je voor te hebben. Die anderen, dat zijn de zorgprofessionals. De eeuwenoude opvatting dat verzorgen ‘gewoon lief zijn’ betekent schiet dan tekort. Zorgprofessionals hebben kennis en vaardigheden nodig om hun werk met blijvende betrokkenheid en voldoende deskundigheid te kunnen doen. Het verzorgen van iemand met dementie betekent altijd weer afstemmen op diens werkelijkheid, gevoelens en behoeften. Dit boek is bedoeld als bijdrage aan de oplossing van een groot maatschappelijk probleem: het toenemend tekort aan deskundige zorgprofessionals, ook in de begeleiding van mensen met dementie. Het boek is de wetenschappelijke onderbouwing van de nieuwe inzichten in de omgang met mensen met dementie zoals die zich tussen 1990 en 2010 heben ontwikkeld. Ook de maieutische didactiek en de implementatie zijn onderbouwd met behulp van onderzoek. (186)